Na een ongeluk, misbruik of een ramp zijn sommige roeptoeteraars er als de kippen bij om de eerste gedachte die in hen opkomt (en die vaak neerkomt op: eigen schuld, dikke bult) op sociale media te gooien. Daar doen ze de slachtoffers en hun nabestaanden veel pijn mee.
Stel: je leest online het bericht dat een automobilist tegen een boom is gereden, en is overleden. Wat is dan je eerste gedachte? ‘Acht, wat vreselijk verdrietig. En wat heftig voor de nabestaanden.’ Of eerder: ‘Och ja, mensen rijden ook als gekken, hij zal wel dronken zijn geweest’. En als je denkt dat de overleden automobilist het onheil aan zichzelf te danken heeft, wat doe je dan? Schud je de gedachte van je af, ventileer je ‘m tegenover een collega of post je een bericht onder het artikel, of op Facebook met: ‘Hij zal wel dronken zijn geweest’, of: ‘Als je stoer wilt doen, moet je dat met de dood bekopen.’?
Heel veel mensen doen dat laatste. Bij een bericht over een verdronken kind zijn de beschuldigingen aan het adres van de ouders niet van de lucht. En bij een bericht over een verkrachting reageren mensen online rustig met ‘waarom fietste zij midden in de nacht alleen over straat? Dat is toch de kat op het spek binden.’
Twee keer slachtoffer
Vandaag, op de Europese Dag van het Slachtoffer, lanceert Slachtofferhulp Nederland de bewustwordingscampagne #socialslachtoffer. De stichting roept op om te stoppen met het posten van kwetsende opmerkingen over slachtoffers en hun nabestaanden van verkeersongevallen, misdrijven en rampen. Gezicht van de campagne is Jacob Sesselaar. Eind vorig jaar kwam zijn broer Jan-Willem om het leven nadat hij tegen een boom reed. Jan-Willem was achter het stuur in slaap gevallen. Jacob zag het bericht voorbij komen op sociale media, nog voordat hij wist dat het om zijn jongere broer ging . De reactie ‘hij zal wel dronken zijn geweest’ stond eronder, en nog veel meer naars. Jacob reageerde, nadat hij wist dat het om zijn broertje ging, boos terug. Soms kreeg hij excuses. ‘Ik dacht: wat is er in godsnaam met de mensheid aan de hand? Ze weten helemaal niet wat er is gebeurd, hoe kun je dan zulke dingen zeggen?’, zegt hij tegen RTL Nieuws.
Volgens Slachtofferhulp zijn de negatieve opmerkingen voor slachtoffers en nabestaanden ‘niet alleen uiterst pijnlijk, ze hebben ook een negatieve invloed op hun verwerkingsproces’. In de psychologie staat het fenomeen bekend als blaming the victim. Het komt vaak voor bij slachtoffers van seksueel geweld, en psychologen beschrijven het effect ervan op de slachtoffers als ‘een tweede verkrachting’. Want zo traumatiserend is het als je als slachtoffer zelf verantwoordelijk wordt gehouden. Voor de nabestaanden levert het ook een extra trauma op. Jacob is niet alleen in therapie om het verlies van zijn broer te verwerken, maar ook om om te leren gaan met de pijnlijke reacties op sociale media.
‘Waarom let je dan ook niet op?’
Afgelopen zomer was er ook zo’n schrijnend voorbeeld van blaming the victim. Een meisje van 3 was verdronken op de camping in Duinrell. Toen ik het bericht las, kreeg ik het koud. Ik heb zelf ook een 3-jarige spring-in-het-veld, die je soms het liefst met een touwtje vast zou willen binden omdat hij best veel talent heeft om zichzelf in gevaar te brengen. Ik kon me dus twee dingen goed voorstellen: dat je je kind even uit het oog verliest en het dan mis gaat, en hoe immens het verdriet van de ouders moet zijn. Omdat je nu eenmaal immens veel van je kind houdt.
Woest werd ik dan ook toen ik reacties op Twitter zag in de trant van: ‘Waarom let je dan ook niet op je kind?!?’ Of: ‘Ik snap werkelijk niet hoe je een kind van 3 uit het oog verliest. Sommige ouders kijken liever naar iets anders dan hun kind, lijkt wel.’ Alsof die mensen erbij waren, en precies wisten wat de ander fout had gedaan. Zonder enige consideratie over het verdriet van de ouders slingerden zij het eerste dat in hen opkwam, online. Een agent reageerde later op Twitter boos op de reacties, en een hulpofficier van Justitie die aanwezig was bij de zoektocht van het vermiste meisje zei: ‘Bij mij doet het al pijn, maar stel je voor als zo’n gezin dat leest.’
#socialslachtoffer is dus en heel belangrijke campagne. Bewustwording is hard nodig, want waarschijnlijk realiseren de roeptoeteraars zich niet dat slachtoffers en nabestaanden hun posts óók lezen, en hoeveel pijn – bovenop de pijn die er al is – die reacties kunnen veroorzaken.
